Zarządzanie jakością powietrza na terenie województwa należy do zadań administracji samorządowej szczebla wojewódzkiego - od 2008 r., zgodnie zustawąz dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w podziale zadań i kompetencji administracji terenowej (Dz. U. Nr 175, poz. 1462, z późn. zm.).
Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności poprzez: utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane oraz zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach (art. 85 Poś).
Zadania organów administracji samorządowej w zakresie ochrony powietrza – określone w Prawie Programu ochrony środowiska – wykonują:
- organy samorządu województwa, które przygotowują programy ochrony powietrza i plany działań krótkoterminowych dla stref, w których wystąpiły przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub poziomów docelowych poszczególnych substancji (art. 91 i 92) oraz posiadają uprawnienia do określenia na terenie województwa rodzajów lub jakości paliw dopuszczonych do stosowania, a także sposobu realizacji i kontroli tego obowiązku (art. 96);
- organy wykonawcze szczebla gminnego i powiatowego, które są zobowiązane do wydania opinii w sprawie projektów programów ochrony powietrza i planów działań krótkoterminowych (art. 91 ust. 2 i 6, art. 92 ust. 1a) oraz zobowiązane są realizować programy ochrony powietrza, uchwalone przez sejmik województwa;
Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom, zgodnie z ustawą - Prawo ochrony środowiska (art. 137), polega na zapobieganiu lub ograniczaniu wprowadzania do środowiska substancji lub energii.Program ochrony środowiska sporządza organ wykonawczy miasta, a uchwala Rada Miasta.
Jednym z narzędzi prawnych służących realizacji tego zadania są pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza (Tytuł III Dział IV). Realizacji tego celu służą również opłaty za korzystanie ze środowiska oraz administracyjne kary pieniężne (Tytuł V), a także kontrole podmiotów korzystających ze środowiska. Zadania w powyższym zakresie wykonują:
- starosta, który jest organem ochrony środowiska właściwym w sprawach udzielania pozwoleń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oraz pozwoleń zintegrowanych (art. 378 ust. 1 w związku z art. 183), jak również w sprawach prowadzenia postępowań kompensacyjnych (art. 227-229 Poś);
- marszałek województwa, który jest organem ochrony środowiska właściwym w sprawach udzielania pozwoleń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oraz pozwoleń zintegrowanych w przypadku przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub zakwalifikowanych jako tego rodzaju przedsięwzięcia (art. 378 ust. 2a w związku z art. 183) w rozumieniu ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie oraz dokonuje poboru i redystrybucji opłat za korzystanie ze środowiska (art. 277 ust. 1 i 2, art. 402 ust. 1, 1a, 2a i 4); ponadto jest on organem właściwym do prowadzenia postępowań kompensacyjnych (art. 227-229 Poś);
- marszałek województwa, starosta oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta, którzy sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów (art. 379-380);
- Należy dodać, że oprócz organów administracji samorządowej równie ważną rolę w procesie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami na obszarze danego województwa odgrywają:
- wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska, które prowadzą monitoring powietrza na obszarze województw, dokonują ocen jego jakości, wykonują kontrolę podmiotów korzystających ze środowiska oraz kontrolę uchwalania programów ochrony powietrza i planów działań krótkoterminowych oraz wykonywania zadań określonych w tych dokumentach przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starostę oraz inne podmioty (art. 96a ust. 1), wymierzają administracyjne kary pieniężne za przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza i dokonuje ich redystrybucji (art. 277 ust. 3, 298 ust. 1 pkt 1, art. 402 ust. 1, 2, 4).
- wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które na obszarze województw zapewniają finansowanie zadań m.in. z zakresu ochrony powietrza.
Program ochrony środowiska ma rozszerzyć świadomość człowieka o stanie zagrożeń, mających nie tylko wpływ na zdrowie, ale także warunki życia zwierząt. Zanieczyszczone środowisko – zły stan powietrza, przyczynia się do wyginięcia słabszych gatunków zwierząt.
Program ochrony powietrza
Program ochrony powietrza uwzględnia jakość powietrza na konkretnym terenie i opisuje działania, które powinny zostać podjęte w celu poprawienia zastanego stanu. Obejmuje on założenia w kilku okresach: krótkoterminowym (do 2025 r.), średnioterminowym (2030 r.) oraz długoterminowym (do 2040 r.). W programie widnieją szczegółowe normy wskaźników, które powinny zostać osiągnięte.
Celem Programu ochrony powietrza jest rozwój transportu niskoemisyjnego, całkowite odejście od spalania węgla, zwiększenie efektywności energetycznej budynków, pokrywanie potrzeb cieplnych z wykorzystaniem ciepła systemowego lub przez niskoemisyjne źródła indywidualne.
Osiągnięcie tych celów może zostać zrealizowane przede wszystkim dzięki realnemu działaniu, m.in. dzięki:
- ograniczeniu wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza z sektora transportu drogowego oraz z sektora bytowo-komunalnego,
- zmianie polityki miejskiej i nacisk na ograniczenie poziomu zanieczyszczeń powietrza w miastach,
- rozwoju odnawialnych źródeł energii.
Konkretnymi przykładami realizacji mogą być np. rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczej, rozbudowa sieci gazowej, modernizacja infrastruktury transportowej, rozwój magazynów energii elektrycznej i cieplnej, zwiększenie wykorzystania biogazu i biometanu, zrealizowaniu planu inteligentnych miast, stworzenie zielonych dachów w przestrzeni miejskiej (czyli przestrzeni pełnej roślinności).
Program ochrony powietrza uwzględnia także edukację ekologiczną. Zadbanie o świadomość społeczną zwiększa szansę na skuteczną realizację wszystkich założonych projektów. Ważną rolę odgrywa w nim także zadbanie o dofinansowania konkretnych przedsięwzięć – np. do wymiany źródeł ciepła czy instalacji OZE.
