Jednym z niezbędnych elementów naszego życia jest energia. Ułatwia je oraz stwarza komfortowe warunki zarówno do pracy jak i odpoczynku. Energia jest niezbędna do podstawowych czynności tj. przygotowania posiłków, podgrzania wody czy ogrzewania mieszkania. Obecnie jednak gospodarstwa domowe mają coraz większą trudność w zaspokajaniu swoich potrzeb energetycznych i przeznaczają na to dużą część swojego budżetu.
Na przestrzeni lat 2010-2020 obserwowalny jest ciągły wzrost cen energii sięgający około 20%. Z opracowanego przez Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) raportu wynika, że koszty wytwarzania i cen na energię elektryczną w Polsce będą nieprzerwanie rosły. Przeprowadzone analizy wskazują na nieunikniony, bezwzględny wzrost kosztów produkcji energii. Biorąc pod uwagę najbliższe 10 lat istnieje ryzyko nawet dwukrotnego wzrostu cen w przypadku energii elektrycznej. W odniesieniu do cen pozostałych paliw, wykorzystywanych głównie do produkcji ciepła, zmiany mogą nie być aż tak duże, ale również w większości przypadków obserwowany będzie ich wzrost. Dochodzenie do w pełni rynkowych cen energii oraz niwelowanie różnic pomiędzy kosztami i cenami wpłynie na wzrost wysokości taryf dla wszystkich grup odbiorców, w tym także gospodarstw domowych. Wpłynie to na zwiększenie ponoszonych przez gospodarstwa domowe wydatków na energię elektryczną i ogrzewanie, co może rzutować na zwiększenie liczby ubogich energetycznie.
Problem ubóstwa energetycznego pierwszy raz dostrzeżono i zdefiniowano w Wielkiej Brytanii. Wypracowano tam definicję zjawiska, która brzmi: w sytuacji ubóstwa energetycznego znajduje się gospodarstwo domowe, które na utrzymanie dostatecznego poziomu ogrzewania musi przeznaczyć więcej niż 10% swojego dochodu. W wielu krajach właśnie ta definicja została przyjęta jako wyjściowa. Wśród przyczyn tego zjawiska wymienia się przede wszystkim efektywność energetyczną budynku, zarobki, cenę paliwa przeznaczonego do ogrzewania budynku, a także warunki klimatyczne.
Szacuje się, że w Polsce problem ubóstwa energetycznego dotyczy obecnie ok. 12% gospodarstw domowych (a skala zjawiska jest niewspółmierna do skali ubóstwa dochodowego) – z czego blisko 6% Polaków jest ubogich energetycznie, ale nie dochodowo. Problem ubóstwa energetycznego jest również zróżnicowany lokalnie – istnieją gminy, w których zjawisko to dotyka większej liczby osób i są takie, w których ten problem prawie nie występuje. Przyjęta Polityka energetyczna Polski do 2040 roku zakłada redukcję zjawiska o 30% do poziomu maksymalnie 6%. Wśród głównych narzędzi walki z ubóstwem energetycznym wymienia się termomodernizację budynków mieszkalnych oraz zapewnienie efektywnego i ekologicznego dostępu do ciepła.
Wprowadzenie narzędzi poprawy istniejącej sytuacji wymaga wprowadzenia do polskiego ustawodawstwa definicji ubóstwa energetycznego. W tym celu przez Ministra Klimatu i Środowiska powołany został Zespół do wsparcia odbiorcy wrażliwego oraz redukcji ubóstwa energetycznego w Polsce, którego celem, oprócz wypracowania definicji, jest identyfikacja i rozwój instrumentów przyczyniających się do redukcji ubóstwa energetycznego.
Poza poziomem krajowym widoczne są również działania na poziomie regionalnym. W przyjętej aktualizacji Programu Ochrony Powietrza województwa małopolskiego zawarto zapis dotyczący przygotowania analizy problemu ubóstwa energetycznego w gminach. Zarząd i Sejmik Województwa Małopolskiego zobowiązani zostali do dostarczenia wytycznych do przygotowania ww. analizy. Ponadto w Programie wskazano, iż analiza powinna obejmować przygotowanie bazy osób, które spełniają wymagania Programu Stop Smog, zgodnie z art. 11d ust. 1 pkt 1 - 4 ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz. U. 2020 r. poz. 412) lub późniejszymi zmianami kryteriów programu. Zaproponowana przez ww. Zespół definicja ubóstwa energetycznego jest punktem wyjścia do opracowania metodyki, którą będzie można replikować na obszar całego kraju.
W Polsce większość działań na rzecz walki z ubóstwem energetycznym realizowana jest oddolnie. Jednym z takich przykładów był projekt ASSIST, finansowany w ramach Programu Horyzont 2020, którego celem była walka z ubóstwem energetycznym poprzez zwiększenie zaangażowania konsumentów na rynku energii, przejawiającego się pozytywnymi zmianami zachowań związanych ze zużyciem energii.
Problem zjawiska ubóstwa energetycznego został zauważony i scharakteryzowany stosunkowo niedawno. W Polsce wciąż brak jest ogólnej metodyki działań rozpoznawczych zjawiska, która ułatwiłaby identyfikację osób narażonych na zjawisko ubóstwa energetycznego i wdrażanie odpowiednich instrumentów wsparcia skierowanych do osób narażonych na zjawisko, a tym samym wpłynęłaby na zmniejszenie jego skali.
Obecnie w Polsce powstają programy dotacyjne na wykonanie termomodernizacji budynku oraz wymianę źródła ciepła z nieefektywnego na bardziej efektywne i ekologiczne skierowane także do ubogich energetycznie (np. Stop Smog, Czyste Powietrze). Programy te mają określone wymogi, w głównej mierze w oparciu o ubóstwo dochodowe. W Polsce powszechnym problemem jest brak metodyki analizy zjawiska ubóstwa energetycznego, co utrudnia samorządom proces aplikowania i wdrażania instrumentów wsparcia, które miałyby przeciwdziałać temu zjawisku.
Głównym celem metodyki jest oszacowanie skali zjawiska ubóstwa energetycznego w gminie wraz ze wskazaniem źródła pozyskiwanych danych. Analiza ubóstwa energetycznego pozwoli na identyfikację osób narażonych na ubóstwo energetyczne oraz pozwoli na skierowanie do nich instrumentów wsparcia w krótszym czasie.
Źródło: Metodyka analizy ubóstwa energetycznego dla Gmin
